اعتدال در لباس و پوشاک

آداب لباس پوشیدن و افراط و تفریط‌های آن
 

چکیده
ممکن است افراد برای انتخاب لباس از‌نظر رنگ، جنس، تنوع و قیمت آن، راه افراط و تفریط در پیش گیرند و از جاده اعتدال دور شوند. قرآن کریم، لباس را نعمتی از جانب خداوند برای آدمیان دانسته و در این باره می‌فرماید: «یا بَنِی آدَمَ قَدْ أَنْزَلْنا عَلَیْکُمْ لِباساً یُوارِی سَوْآتِکُمْ وَ رِیشاً»؛ ای فرزندان آدم! در حقیقت ما برای شما لباسی فرو فرستادیم که زشتی‌های بدن‌تان را پوشیده می‌دارد و برای شما مایه زینت است. در جای دیگر، به عنوان نمونه، چند نوع از لباس‌هایی را که انسان مورد استفاده قرار می‌دهد، یادآور شده است.

تعداد کلمات 2818/ تخمین زمان مطالعه 15 دقیقه

 

روایات فصل‌بندی شده «لباس» در کتاب «مکارم الاخلاق»، 185 عدد می‌باشد که به مباحث و موضوعات گوناگونی هم‌چون: فرم، اندازه، رنگ و نیز انتخاب کفش و کلاه پرداخته است. آن‌چه از این روایات دانسته می‌شود، این است که:
1ـ لباس و کفش و کلاه نباید وسیله کبر، فخرفروشی، تجمل‌گرایی، اسراف و ولخرجی باشد.
2ـ بهترین لباس برای مردان و زنان همان حالت اعتدال، از لحاظ رنگ، اندازه و قیمت آن است؛ البته با رعایت شرایط سنّی و حفظ پوشیدگی اندام، خصوصاً در مورد زنان. با اندکی دقت می‌بینیم این همه تنوع در لباس، چه بخش مهمی‌از مصارف انسان‌ها را تشکیل می‌دهد. از این‌رو، ممکن است افراد برای انتخاب لباس از‌نظر رنگ و جنس و تنوع و قیمت آن، راه افراط و تفریط در پیش گیرند و از جاده اعتدال دور شوند. قرآن کریم، لباس را نعمتی از جانب خداوند برای آدمیان دانسته و در این باره می‌فرماید: «یا بَنِی آدَمَ قَدْ أَنْزَلْنا عَلَیْکُمْ لِباساً یُوارِی سَوْآتِکُمْ وَ رِیشاً»؛ ای فرزندان آدم! در حقیقت ما برای شما لباسی فرو فرستادیم که زشتی‌های بدن‌تان را پوشیده می‌دارد و برای شما مایه زینت است.
3ـ در این روایات، درباره نقش زمان در لباس پوشیدن بحث شده است. در این زمینه، پیش‌تر، در مباحثی که میان امام صادق(علیه‌السّلام) و صوفیان آوردیم، نکاتی آوردیم؛ امّا در این‌جا، به دو نکته کوتاه از این‌گونه رهنمودها اشاره می‌کنیم:
نکته اوّل: روایت است که روزی عبّاد بصری، امام صادق(علیه‌السّلام) را در طواف کعبه ملاقات کرد و به نوع لباس امام ایراد گرفت و آن را با لباس زمان امیرمؤمنان علی(علیه‌السّلام) مقایسه کرد و گفت: «شما هم باید مثل زمان آن حضرت لباس بپوشید.» امام صادق (علیه‌السّلام) به او فرمود: «وَ کَانَ عَلِیٌّ(علیه‌السّلام) فِی زَمَانٍ یَسْتَقْبَحُ لَهُ مَا لَبِسَ فِیهِ وَ لَوْ لَبِسْتُ مِثْلَ ذلِکَ اللِّبَاسِ فِی زَمَانِنَا هَذَا، لَقَالَ النَّاسُ هذَا مُرَاءٌ مِثْلُ عَبَّاد»؛ علی(علیه‌السّلام) در زمان خودش، لباسی مناسب آن زمان می‌پوشید، اگر من در این زمان، لباس آن روزگار را بپوشم، مردم می‌گویند که این شخص، ریاکاری مثل عبّاد است.
نکته دوم: در حدیثی دیگر در همان باب سوم، نقل می‌کند که: امام رضا(علیه‌السّلام) فرمود: «افراد سست ایمان از دوستان ما، دوست دارند که من بر پلاس بنشینم، لباس خشن بپوشم؛ ولی این دوران، چنین عملی را نمی‌پسندد.
4ـ دین اسلام بر آراستگی لباس بسیار تأکید کرده است. پوشیدن لباس نزار و چرب و چروک و پاره، نه‌تنها نشانۀ ایمان و تقوا و زهد نیست، بلکه موجب تحقیر مؤمن و دور شدن از آداب و سنن اسلام نیز می‌شود. بلی، سادگی در لباس پوشیدن و حتّی پوشیدن لباس وصله‌دار در زمان و مکانی که عیب نیست، اشکال ندارد.
5ـ در روزگاران گذشته و در عصر جاهلیت، لباس‌های بلند و دنباله‌دار، نشانۀ کبر و فخرفروشی بود. حتّی برخی از امیران و پادشاهان و هسران‌شان، لباس‌شان را آن‌قدر بلند می‌گرفتند که غلامان و کنیزان می‌بایست دنبالۀ لباس آنان را در دست بگیرند و ایشان را همراهی کنند. لذا در صدر اسلام، پیامبر گرامی(صلی الله علیه و اله) و امیرمؤمنان(علیه‌السّلام) با این شیوه مبارزه کردند و آستین پیراهن خود را تا مچ و شلوارشان را تا قوزک پا قرار می‌دادند و بدین‌سان، مخالفت خود را با شیوه لباس پوشیدنِ مستکبران و فخرفروشان اعلان نمودند. امّا در این روزگار، دیگر آن‌گونه لباس پوشیدن منسوخ شده و دیگر لباس بلند و دنباله‌دار نشانۀ کبر و غرور نیست.
 امروزه در عرف همه جوامع، لباس‌ها به اندازه و متعادل دوخته و عرضه می‌گردد، امّا متأسفانه گروهی به نام «سلفی‌ها» که معنای عمل پیامبر و اصحاب او را درست درک نکرده‌اند، بر‌خلاف عرف این زمان، با آستین کوتاه، شلوارهایی کوتاه، ریش بسیار بلند و مسواک چوبی در دهان، در جامعه ظاهر می‌شوند و خود را انگشت‌نمای خاص و عام می‌کنند و این گونه لباس پوشیدن را پیروی از سلف صالح می‌نامند. در حالی که این عمل، تفریط و خروج از اعتدال و نوعی افراطی‌گری در تمسک به سنت پیامبر(صلی الله علیه و اله) در این مقطع زمانی است. در هر صورت، اگر لباس بلند یا کوتاه نشانۀ تکبر یا جهالت باشد، هر دو مذموم و ناپسند است.
 

6ـ لباس آراسته با رنگ مناسب سن و جنس، نشان‌گر شخصیت صاحب لباس است. گرچه بحث لباس و اعتدال در آن، بحثی گسترده و خود کتابی مفصل است، لیکن برای حُسن ختام این بحث، توجه خوانندگان را به چند روایت جلب می‌نماییم:
روایت اوّل: «نَهَی النَّبِیُّ(صلی الله علیه و اله) عَنِ الشُّهْرَتَیْنِ: دِقَّةُ الثِّیَابِ وَ غِلْضِهَا وَ لِیْنِهَا وَ خُشُونَتِهَا وَ طُولِهَا وَ قَصْرِهَا وَلکِنْ سِدَادٌ وَ فِیمَا بَیْنَ ذلِکَ اقْتِصَادٌ»؛ پیامبر گرامی(صلی الله علیه و اله) در باب لباس پوشیدن از انگشت‌نما شدن از دو جهت نهی فرموده است؛ یکی از جهت نازک بودن لباس و دیگری از جهت ضخامت و خشن بودن آن و همچنین نرمی‌و زبری آن و کوتاهی و بلندی آن. بنابراین، لباس باید حد معقول و متعارف بین این دو خصوصیت را داشته باشد که این حدّ وسط و معقول، همان میانه‌روی در این اوصاف است.
روایت دوم: امام علی(علیه‌السّلام) در خطبه معروف به «همّام»، در بیان اوصاف و ویژگی‌های پرهیزکاران می‌فرماید: «مَلْبَسُهُمُ الْاقْتِصَادُ»؛ پرهیزکاران در پوشیدن لباس، حد وسط و میانه را رعایت می‌کنند.
روایت سوم: امام صادق(علیه‌السّلام) می‌فرماید: «الْمَالُ مَالُ اللهِ یَضَعَهُ عِنْدَ الرَّجُلِ وَدَائِعَ وَ جَوَّزَ لَهُمْ أنْ یَأْکُلُوا قَصْداً وَ یَلْبَسُوا قَصْداً»؛ مال و ثروت، از آنِ خداوند است که آن را به‌صورت امانت در اختیار بندگانش قرار می‌دهد و به آن‌ها اجازه داده که با رعایت اعتدال و میانه‌روی، برای غذا و لباس خود از آن استفاده کنند.
 

یکی از آثار شوم افراط و تفریط در رفتار و گفتار، از جهت فردی، عادت کردن به مخالفت با فطرت و روح انسانی است و از جهت اجتماعی، وارونگی ارزش‌هاست. تا جایی که معروف، منکر می‌شود و منکر، معروف می‌گردد. در چنین جامعه‌ای، افراد به منکر تشویق می‌شوند و به آن امر می‌کنند و یک‌دیگر را از معروف باز می‌دارند. معروف شدنِ منکر و منکر شدنِ معروف، از نظر اسلام یک نوع ارتجاع و بازگشت به دوران جاهلی است. قرآن، مسلمانان را از بی‌تعهدی و افسار‌گسیختگی در رفتار و کردار نهی کرده و از آن به عنوان «خودنمایی زمان جاهلیت»، نکوهش کرده است. از طرفی، می‌بینیم اسلام دینی است که به بهداشت و نظافت بسیار اهمیت داده و پیروان خویش را به رعایت نظافت و تمیزی فرمان داده و آن را جزئی از ایمان شخص می‌داند و آنان را از پلشتی و ژولیدگی باز داشته است. بیان احکام طهارت و نجاست، واجب کردن غسل و وضو و بیان احکام مطهرات، خود بهترین گواه توجه اسلام به نظافت و پاکیزگی است. هم‌چنین، بیان آداب و سنن و مستحبات اموری مانند مسواک زدن، ناخن گرفتن، طهارت لباس و دوری کردن از کارهایی که ظاهر شخص را زننده و تنفرآمیز می‌کند، همه و همه نشانۀ اهمیت آراستگی در اسلام است. تا آن‌جا که پیامبر گرامی(صلی الله علیه و اله) و امامان معصوم(علیهم السّلام) در نظافت و آراستگی و رنگ کردن مو و استفاده از روغن، زبان‌زد مسلمانان و غیر‌مسلمانانند. از این‌رو، مسلمانان وظیفه دارند آنان را سرمشق خویش قرار دهند. لیکن باید بدانیم گاهی افراط و تفریط در‌این‌باره باعث می‌شود که مردان از حدّ آراستگی و حفظ هویّت جنسی خود فراتر روند و خود را مانند زنان آرایش کنند و به سوی رفتارهای زنانه و شهوت‌برانگیز کشیده شوند و یا برعکس، ممکن است زنانی یافت شوند که با رفتارهای مردانه و ظاهر شدن در شکل و شمایل مردان در جامعه، روح زن بودن ـ که لازمۀ مادری و همسر شایسته بودن است ـ را در خود نابود ‌کنند و به جامعه آسیب وارد کنند. در هر حال، اسلام به آراستگی و نظافت زنان و مردان توجه کرده و زینت کردن و استفاده از طلا و جواهرات را از ویژگی‌های زنان دانسته است. در قرآن کریم نیز، زیورآلات استخراجی دریایی ـ که از صدف‌ها، مرواریدها و مرجان‌ها ساخته می‌شود ـ را از نعمت‌های الهی دانسته و می‌فرماید: «وَ تَسْتَخْرِجُونَ حِلْیَةً تَلْبَسُونَها»؛ و از دریا، زیوری را که می‌پوشید، بیرون می‌آورید. و در آیه دیگر می‌فرماید: «قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَةَ اللَّهِ الَّتِی أَخْرَجَ لِعِبادِهِ»؛ بگو چه کسی زینت‌هایی را که خداوند برای بندگانش آفریده، حرام کرده است؟! با این حال، استفاده از زینت‌ها و آراستن خود، باید با رعایت اعتدال و محل و جایگاه خودش انجام شود. به عنوان مثال:
1ـ زنان از این نعمت الهی، در کانون خانواده استفاده کنند و در جهت خوب شوهرداری کردن، بالاترین بهره را ببرند. از این‌رو، آرایش زنان و استفاده از زینت‌آلات و طلا و جواهرات باید در خلوت زن و شوهر و دور از چشم نامحرمان باشد، نه در کوچه و بازار و یا در اداره و محل کار.
2ـ مردان و پسران جوان در استفاده از این نعمت الهی از مرز اعتدال بیرون نروند و در آرایش خود، به زنان شباهت پیدا نکنند و در حرکات و رفتار، به کارهای جلف و زننده نپردازند و از زیّ مردانگی خارج نشوند.
3ـ زنان و دختران جوان، در آراستن خود، به پوشش‌های مردانه روی نیاورند و وقار و شخصیت خویش را حفظ کنند. پیشوایان اسلام در این باره هشدارهایی به مسلمانان داده‌اند که در این‌جا، به چند روایت اشاره می‌کنیم:
روایت اول: رسول خدا(صلی الله علیه و اله) فرمود: «لَعَنَ اللهُ ... الْمُتَشَبِّهِینَ مِنَ الرِّجَالِ بِالنِّسَاءِ وَ الْمُتَشَبِّهَاتِ مِنَ النِّسَاءِ بِالرِّجَالِ»؛ خداوند، چند گروه از مردم را از رحمت خویش دور کرده است: یک دسته از آن‌ها، مردانی هستند که خود را شبیه زبان می‌سازند و زنانی که خود را شبیه مردان می‌نمایند.
روایت دوم: «عَنْ عَلِیٍّ(علیه‌السّلام) أنَّهُ رَآی رَجُلاً بِهِ تَأْنِیثٌ فِی مَسْجِدِ رَسُولِ الله(صلی الله علیه و اله) فَقَالَ لَهُ: اُخْرُجْ مِنْ مَسْجِدِ رَسُولِ الله(صلی الله علیه و اله)، ثُمَّ قَالَ عَلِیٌّ(علیه‌السّلام): سَمِعْتُ رَسُولَ الله(صلی الله علیه و اله) یَقُولُ: لَعَنَ اللهُ الْمُتَشَبِّهِینَ مِنَ الرِّجَالِ بِالنِّسَاءِ وَ الْمُتَشَبِّهَاتِ مِنَ النِّسَاءِ بِالرِّجَالِ»؛ روزی امام علی(علیه‌السّلام) مردی را در مسجد پیامبر دید که آرایش زنانه داشت. حضرت به وی فرمود: «از مسجد پیامبر بیرون برو.» سپس افزود: از رسول خدا(صلی الله علیه و اله) شنیدم که فرمود: اسلام دینی است که به بهداشت و نظافت بسیار اهمیت داده و پیروان خویش را به رعایت نظافت و تمیزی فرمان داده و آن را جزئی از ایمان شخص می‌داند و آنان را از پلشتی و ژولیدگی باز داشته است. بیان احکام طهارت و نجاست، واجب کردن غسل و وضو و بیان احکام مطهرات، خود بهترین گواه توجه اسلام به نظافت و پاکیزگی است. هم‌چنین، بیان آداب و سنن و مستحبات اموری مانند مسواک زدن، ناخن گرفتن، طهارت لباس و دوری کردن از کارهایی که ظاهر شخص را زننده و تنفرآمیز می‌کند، همه و همه نشانۀ اهمیت آراستگی در اسلام است.«خداوند مردانی را که خود را شبیه زنان می‌کنند، و زنانی که خود را شبیه مردان می‌کنند، لعنت کرده است.» این دو حدیث را، «بخاری»، محدّث بزرگ اهل سنت، از قول رسول خدا(صلی الله علیه و اله) در کتاب «الفتح، ج 10، ص 332» آورده است. هم‌چنین، احمد بن حنبل، در کتاب مسند خود، ج 4، ص 392، از قول رسول خدا(صلی الله علیه و اله) روایت کرده که فرمود: «أحَلَّ (اللهُ) لِأُنَاثِ اُمَّتِی الْحَرِیرَ وَ الذَّهَبَ وَ حَرَّمَ عَلی ذُکُورِهَا»؛ خداوند، حریر و طلا را بر زنان امّت من حلال، و بر مردان امّتم حرام نموده است. و نیز در سنن ابی داود آمده است: «لَعَنَ اللهُ الرَّجُلَ یَلْبَسُ لُبْسَةَ الْمَرْأَةِ وَ الْمَرْأَةُ تَلْبَسُ لُبْسَةَ الرَّجُلِ» ؛ خداوند لعنت کرده است مردی را که لباس مخصوص زنان را بپوشد و همچنین زنی را که لباس مخصوص مردان را بپوشد.
تشبّه زنان و مردان به یک‌دیگر، آن‌قدر زشت و مستهجن است که در احادیث ما، از چنین کسانی به عنوان زشت‌ترین چیزها یاد شده و فرموده‌اند که این‌گونه افراد را به خانه‌های خود راه ندهید. هم‌چنین، در روایتی از امام علی(علیه‌السّلام) آمده که فرمود: روزی با رسول خدا(صلی الله علیه و اله) نشسته بودم که مردی بر آن حضرت وارد شد و نوعی آرایش زنانه داشت و بر پیامبر سلام کرد. حضرت جواب سلام را دادند، امّا سر خود را به زیر افکنده و کلمه استرجاع «إنّا لله و إنّا الیه راجعون» بر زبان جاری کردند، آن‌گاه فرمودند: «آیا چنین کسانی در امّت من پیدا می‌شوند؟ (آگاه باشید) چنین افرادی در هیچ امّتی از امّت‌ها پیدا نمی‌شوند، مگر این که خداوند، قبل از برپایی قیامت، آن‌ها را عذاب خواهد کرد.» خلاصه آن‌که، این‌گونه رفتارها، خروج از مرز اعتدال و وارد شدن به زمین بازی شیطان و هوای نفس است.
به‌همین خاطر است که می‌بینیم امروزه شبکه‌های ماهواره‌ای فاسد غربی و نوکران آن‌ها، در راستای اغفال دختران و پسران ما، پیوسته به این‌گونه امور دامن می‌زنند. اخیرا، در یکی از سایت‌های خبری شبکه معروف «من و تو» ـ که گردانندگان آن، مرام بهائیان را در بین ایرانیان تبلیغ می‌کنند ـ در برنامه‌ای با عنوان «آقایان لباس زنانه ـ خانوما لباس مردانه» خواندم که دقیقا همین مسئله تشبّه مرد به زن و زن به مرد را ترویج می‌کنند؛ زیرا آن‌ها می‌دانند تنها از این راه است که می‌توانند بزرگترین ضربه‌ها را بر پیکر خانواده‌های مسلمان ایرانی وارد سازند و راه را برای رسیدن به اهداف شوم خود و اربابان‌شان باز کنند. بحمدالله جوانان مسلمان ایرانی بیدارند و در دام این تبهکاران نمی‌افتند. البته اگر کسانی هم ناآگاهانه به سوی این تبلیغات کشیده شوند، باید با مهربانی و برخورد احترام‌آمیز، آنان را ارشاد و راهنمایی کرد.
 

نمایش پی نوشت ها:

. سورۀ اعراف: 26.
. سورۀ اعراف: 26.
. سورۀ نحل: 81.
. مکارم الاخلاق، حسن بن فضل طبری، ج 1/289ـ371.
. مکارم الاخلاق، ج 1/294، حدیث 4، از فصل لباس قیمتی.
. مکارم الاخلاق، ج 1/294، حدیث 7، از فصل لباس قیمتی.
. کنزالعمال، ح 41172.
. بحارالانوار، ج 79/312.
. اشاره به حدیث 14 کافی، ج 5/59؛ و نیز: وسائل الشیعه، ج 6/296.
. سورۀ احزاب: 33.
. سورۀ زخرف: 18.
. سورۀ فاطر: 12.
. سورۀ اعراف: 32.
. وسائل الشیعه، ج 12.
. همان.
. سنن ابی داود، ج 1/355؛ صحیح بخاری، ح 5071.
. وسائل الشیعه، ج 17، ح 4.

منبع: رضوانی دهاقانی، اصغر، کتاب اعتدال در اسلام و اندازه نگه داشتن در زندگی فردی و اجتماعی، ایران، قم، چاپخانه زم زم، چاپ اول، 1393ش